Ρόζα Ιμβριώτη
Η «κόκκινη δασκάλα»
Για την «κόκκινη δασκάλα», την αγωνίστρια της Αντίστασης και μεγάλη παιδαγωγό, Ρόζα Ιμβριώτη, τη «Ρόζα της επανάστασης», η πρόσφατη εκδήλωση τιμής και μνήμης που οργάνωσε η ΠΕΑΦΕ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ). Γέμισε η αίθουσα της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών από συναγωνιστές της αλλά και νεότερους ανθρώπους, που γνωρίζουν πόσα χρωστάει η νεολαία και το γυναικείο κίνημα στην κορυφαία αυτή προσωπικότητα. Το θύμισε και ο δημοσιογράφος Νίκος Καραντηνός που μίλησε εκ μέρους της ΠΕΑΦΕ: «Χρωστάμε, είπε, αυτή την τιμή στη Ρόζα Ιμβριώτη, τη χρωστάμε όμως και στον ανώνυμο εκπαιδευτικό, τον δάσκαλό μου που κρέμασαν οι Γερμανοί, σ΄ όλους τους μάρτυρες της εκπαίδευσης, που έδωσαν τη ζωή τους για το μέλλον του τόπου. Μεγάλο είναι το χρέος της σημερινής γενιάς απέναντι σ' αυτούς τους ανθρώπους και τα μηνύματα που άφησαν δεν είναι «μηνύματα ναφθαλίνης». Αγώνες μεγάλοι και κρίσιμοι περιμένουν τους νέους, καινούριοι αγώνες στους οποίους πρωτοστατεί η ΚΝΕ και το ΚΚΕ!».
Ο ομιλητής είχε γνωρίσει τη Ρόζα Ιμβριώτη όταν έκανε ο ίδιος τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία και τον είχε εντυπωσιάσει: «Η παρουσία της, είπε, ήταν πολύτιμη στο ξεκίνημα της ΕΠΟΝ. Ηταν μια ευτυχία να την ακούς...».
Μια τέτοια Ρόζα θέλαμε...
Το 1945, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, σε μια κρίσιμη και επικίνδυνη εποχή, που γίνονταν δολοφονίες και έσπαγαν τις λέσχες της ΕΠΟΝ, μέσα στην τρομοκρατία, η Ρόζα Ιμβριώτη πήρε μέρος σε συνέδριο για το παιδί που έγινε στην Παλιά Βουλή. Η τότε υπουργός Λίνα Τσαλδάρη, υπεύθυνη για θέματα παιδικής προστασίας και κοινωνικής πρόνοιας, καθόταν στα πρώτα έδρανα και μετά την ομιλία της Ιμβριώτη, που ήταν συγκλονιστική, την άκουσα, καθώς καθόμουν να λέει σιγανά: «Μια τέτοια Ρόζα θέλαμε κι εμείς...». Ομως η Ρόζα είχε κάνει την επιλογή της, δίπλα στον ελληνικό λαό!
Για τη σημαντική προσφορά της Ιμβριώτη στη μόρφωση του ελληνικού λαού, μίλησε και ο γενικός γραμματέας της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, Φίλιππος Μαυρογιώργος, που αναφέρθηκε στην «ψυχική της λεβεντιά και την παλικαριά του μυαλού της, στο μεγάλο αναγεννητικό κίνημα του ΕΑΜ που έμελλε να χτυπηθεί και να ανακοπεί από την ξένη επέμβαση Αγγλων και Αμερικάνων και τις ξενόδουλες κυβερνήσεις. Ετσι και σήμερα με τη νέα τάξη και τον ραγιαδισμό που πάνε να μας επιβάλουν οι νέοι Γραικύλοι...».
Κύριος ομιλητής στη συγκέντρωση, ο εκπαιδευτικός Γιώργος Μωραΐτης, που τόνισε ότι η δασκάλα με τα κόκκινα πέδιλα, που συνεργάστηκε στενά με τον Δημήτρη Γληνό θα μπορούσε να απολαμβάνει κοινωνικές θέσεις και καταξίωση από το κατεστημένο αλλά προτίμησε να αγωνιστεί μαζί με το λαό και για το λαό, σαν «λαμπάδα, που κάηκε φωτίζοντας».
Γεννήθηκε το 1898. Από το 1920-30 εργάζεται σαν καθηγήτρια φιλόλογος σε γυμνάσια. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα γυμνασιάρχης και την ακολούθησε η Μαρία Πολυμενάκου. Η εγγραφή της στον Εκπαιδευτικό Ομιλο ήταν μια πολιτική επιλογή. Δραστηριοποιείται στο γυναικείο κίνημα, αρχικά σαν στέλεχος του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Το 1924 διδάσκει στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, Φιλοσοφία της Ιστορίας. Ακολουθούν τα «Μαρασλειακά», όπου γκρεμίζονται τα πάντα - ολόκληρο το οικοδόμημα για την αναγέννηση της Παιδείας, όπως την είχε συλλάβει ο «Εκπαιδευτικός Ομιλος» με επικεφαλής τους Γληνό, Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη. Η Ρόζα Ιμβριώτη απολύεται το 1924, επανέρχεται το 1926 στην υπηρεσία της και το 1927 βρίσκεται πάλι δίπλα στον Γληνό, με την προοδευτική μερίδα του «Ομίλου». Πηγαίνει στο Κιλκίς με δυσμενή μετάθεση. Από το 1930-33 μετεκπαιδεύεται μαζί με το σύντροφό της Γιάννη Ιμβριώτη στο Παρίσι και Βερολίνο. Το 1934 γίνεται γυμνασιάρχης. Το 1937 αναλαμβάνει να ιδρύσει το «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών» στην Καισαριανή (η δικτατορία πίστευε ότι με τα «τρελά» θα γινόταν ακίνδυνη)! Το 1943 συμμετέχει στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ και το 1944 πηγαίνει στην Ελεύθερη Ελλάδα. Συνεχίζει την εργασία που άρχισε με τον Γληνό. Σχεδιάζει το πρόγραμμα της ΠΕΕΑ για μια «Δημοκρατική Παιδεία» με τους συνεργάτες της, Κώστα Σωτηρίου και Μιχάλη Παπαμαύρο.
Της αναθέτουν να διευθύνει το παιδαγωγικό φροντιστήριο της Τύρνας. Γράφει το Αναγνωστικό «Αετόπουλα».
Το 1945 απολύεται. Το 1946 δραστηριοποιείται στην επανίδρυση του Νέου Εκπαιδευτικού Ομίλου, συμμετέχει στο φροντιστήριο της ΕΠΟΝ και στην εφημερίδα της, «Νέα Γενιά». Γίνεται Γενική Γραμματέας στην Πανελλήνια Οργάνωση Γυναικών (ΠΟΓ). Πρωτοστατεί στην οργάνωση του Α` Πανελλήνιου Συνεδρίου Γυναικών και εκλέγεται μέλος του Συμβουλίου της Διεθνούς Ενωσης Γυναικών.
Το 1948 είναι εξόριστη στο Τρίκκερι... Ακολουθούν περιπέτειες και βασανισμοί αλλά η Ρόζα κρατάει γερά - αν και καρδιοπαθής. Το 1950 απαλλάσσεται από το στρατοδικείο. Συμμετέχει στο Α` Παναθηναϊκό Συνέδριο για το Παιδί.
Γίνεται μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ από την οποία όμως θα αποχωρήσει, όταν διαπιστώνει ότι είχε στραφεί σε μια αντικομμουνιστική τακτική. Συνέταξε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κόμματος και σ' όλες τις φάσεις της ζωής της εργάστηκε αφάνταστα. Γνώριζε ότι το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι να ερμηνεύσεις τον κόσμο αλλά να προσπαθήσεις να τον αλλάξεις - και η γνώση είναι μια δύναμη αλλαγής! Γι' αυτό έδινε τόση έμφαση στην εκπαίδευση. Πίστευε ότι οι νέοι πρέπει να προσπαθούν για το καλύτερο και αυτό γίνεται μόνο μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες. Ηθελε δασκάλους με ανεξαρτησία και ανθρωπιά. Και πραγματικά, υπογράμμισε ο Γιώργος Μωραΐτης, στην Εθνική Αντίσταση πήρε μέρος το σύνολο σχεδόν των διδασκόντων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και η πλειοψηφία της δευτεροβάθμιας. Αλλά και στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ και σ' όλα τα κομματικά όργανα, μεγάλος ήταν στην Αντίσταση ο αριθμός των εκπαιδευτικών, που μαζί με τους σιδηροδρομικούς και τους δικαστικούς καταδιώχτηκαν σκληρά.
Η Βγένα Βαρθολομαίου διάβασε σε συνέχεια ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα της Ιμβριώτη για το σχολείο της Τύρνα το «κρυφό σχολειό της εποχής», που φωλιασμένο στον Κόζιακα, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων προετοίμαζε δασκάλους για την Ελεύθερη Ελλάδα. «Χρειάζεται να φτιάξουμε ανθρώπους, αλλά πρώτα πρέπει εμείς να γίνουμε άνθρωποι», πίστευε η μεγάλη παιδαγωγός...
Ο εκπρόσωπος της ΚΝΕ, Μάκης Πέτσας, μίλησε για την προσπάθεια του κατεστημένου να φτιάξει νέους μισομορφωμένους -μισοαμόρφωτους, να καλλιεργήσει την ηττοπάθεια, τον ατομισμό και την απομάκρυνση από τη συλλογικότητα. Ενώ η Μαρία Δαρζέντα διάβασε άρθρο της Ιμβριώτη που στηλιτεύει την παρότρυνση των αστικών κοντυλοφόρων να ανοίξουν τα καταγώγια με τα φλίπερς για να μην ασχολούνται οι νέοι με τα πολιτικά και το 114! Τότε, όπως και σήμερα με τα ναρκωτικά...
Για το μαρτύριο της Ρόζας Ιμβριώτη και των συναγωνιστριών της στο στρατηγείο Κεντρικής Ελλάδας, μίλησε η εκπαιδευτικός, λογοτέχνης και αγωνίστρια της Αντίστασης, Ναταλία Αποστολοπούλου. «Χάρη στην Ιμβριώτη, είχαμε, είπε, μια ζωή ποιότητας - με μάθηση, ψυχαγωγία και πολιτισμό: Με εισήγησή της αναδιοργανώσαμε τη ζωή μας. Βελτιώσαμε πρώτα το τρισάθλιο συσσίτιο καταθέτοντας το μισό από τις επιταγές και τα δέματά μας στο κοινό στρατοπεδικό ταμείο, δημιουργήσαμε μοδιστράδικο, τσαγκαράδικο, παπλωματάδικο. Επόμενο μέλημα, η κατάρτιση του «Μορφωτικού προγράμματος». Συνεργάτριες στην εκπαιδευτική ομάδα η, Λίζα Κόττου, η Ελένη Γαρίδη, η Ελένη Ιατροπούλου, η Αννα Νικολακοπούλου και η Κατίνα Μαμέλη. Αξέχαστα ανάμεσα σε άλλα, τα εκλαϊκευμένα μαθήματα γενικής ιστορίας και γεωγραφίας με μορφή διαλέξεων...».
Τη φρικτή εμπειρία της από την κόλαση του ΣΚΕ, η Ρόζα Ιμβριώτη καταθέτει με γραπτή μαρτυρία της στο βιβλίο «Στρατόπεδα Γυναικών» της Βικτωρίας Θοδώρου. Αλλά και στο βιβλίο του Ευάγγελου Μαχαίρα «Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα» (Εκδόσεις «Προσκήνιο») γίνεται μια ευρεία αναφορά. Ειδικά η Ιμβριώτη δέθηκε σ' ένα στύλο επί 12 ώρες κρεμασμένη, ακουμπώντας στο έδαφος μόνο με τις μύτες των ποδιών της και δάρθηκε ανελέητα με συρματόσχοινο και ξύλο... αν και καρδιοπαθής.
Στην ιδιαίτερα λυρική ομιλία της, η συγγραφέας Πέπη Δαράκη αναφέρθηκε στην πρώτη ανάμνηση που είχε από την Ιμβριώτη: Αρσακειάς προπολεμικά η μικρή Πέπη, θα δει τη Ρόζα μαζί με την Αύρα Θεοδωροπούλου και τη Μαρία Νεγρεπόντη επικεφαλής διαδήλωσης στην οδό Σταδίου, να διεκδικούν «ψήφο στις γυναίκες». Αργότερα, το 1954 όταν θα εκλεγεί η ίδια δημοτική σύμβουλος στο Δήμο Αθηναίων, θα έχει την ολόπλευρη υποστήριξη της Ιμβριώτη που την επισκέφθηκε στο σπίτι της με δική της πρωτοβουλία μαζί με τον παιδαγωγό Κώστα Σωτηρίου και την προέτρεψε να ασχοληθεί με τα παιδικά και νεανικά ιδρύματα του δήμου. Η Ρόζα θα την παρακινήσει να οργανώσει πανελλήνιο συνέδριο για το παιδί. «Οταν άρχισε το συνέδριο, διηγήθηκε η Πέπη Δαράκη, ξαφνικά τα φώτα σβήσανε! Τα αυτοκίνητα της Γενικής Ασφάλειας κυκλώσανε το δημαρχείο. Αλλά το συνέδριο έγινε και με μεγάλη επιτυχία»!
Δεν έχουμε περιθώρια για αποστράτευση!
Χαιρετισμό από μέρους της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας απηύθυνε η αντιπρόεδρός της, Ασπα Μανδηλαρά: «Εμείς στην ΟΓΕ, είπε, τη νιώθουμε σαν ένα αγκωνάρι στα θεμέλια της Ομοσπονδίας και έχουμε πάντα ένα μεγάλο πορτρέτο της κοντά μας. Γιατί η πρωτοπόρα Ρόζα μαζί με άλλες φωτισμένες γυναίκες (Αύρα Θεοδωροπούλου, Ελλη Αλεξίου, Λίζα Κόττου κ.ά.) ίδρυσαν την Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών το Μάη του 1946. Αυτές διαπίστωσαν την αναγκαιότητα ύπαρξης του γυναικείου κινήματος, αφού τα προβλήματά μας ήταν και είναι και σήμερα μεγάλα - γιατί και τότε και σήμερα δίνουμε αγώνες για την ισοτιμία που στα χαρτιά έχει κατοχυρωθεί, στην ουσία όμως είναι ανεκπλήρωτο όνειρο ακόμα. Σήμερα ιδιαίτερα, που όλα όσα κατέκτησαν οι γυναίκες με τους αγώνες τους σ' αυτό τον αιώνα, είναι στο στόχαστρο της νέας τάξης πραγμάτων, της παγκοσμιοποίησης, της ΟΝΕ. Σήμερα, υπογράμμισε, στο κατώφλι του 2000, εμείς πισωγυρίζουμε σε εποχές τραγικές για τις γυναίκες. Ομως δεν έχουμε περιθώρια για αποστράτευση και πάλι θα πολεμήσουμε τον καινούριο, ιδιότυπο φασισμό με όλες μας τις δυνάμεις, όπως εκείνες τότε, όπως οι νέες αύριο...».
Πεινάσαμε, ματώσαμε...
Και κάποια λόγια της Ρόζας Ιμβριώτη, επίκαιρα ακόμα και σήμερα, που ακούστηκαν από την Ασπα Μανδηλαρά:
«Για μας να είσαι φεμινιστής θα πει «ισότητα», ότι είσαι οπαδός κάθε ισότητας κι επόμενα της ισότητας μεταξύ άντρα και γυναίκας σε όλα τα πεδία, ότι αγωνίζεσαι για την προαγωγή της γυναίκας μέσα σε μια κοινωνία που οι προλήψεις και οι παραδόσεις, ακόμα και ο νόμος την έβαλαν χαμηλότερα. Να έχεις τέτοιαν αντίληψη που έχουν οι προοδευτικές δυνάμεις και κύρια οι κομμουνιστές που γι' αυτούς η «Ο Ερμής Μουρατίδης είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας της εξαιρετικά σημαντικής δίτομης μελέτης «Το Ποντιακό Θέατρο»
ισότητα» είναι η βασική αρχή της ιδεολογίας τους και της πολιτικής τους...».
Και σ' ένα άρθρο με τίτλο «Τα σημερινά κορίτσια, οι αυριανές γυναίκες»: «Νέες της Ελλάδας, ακούτε τη φωνή από τις παλιές γενιές. Θ' αναρωτιέστε: Τι σχέση μπορούμε να έχουμε εμείς οι άνθρωποι του παρόντος και του μέλλοντος με σας τους ανθρώπους του παρελθόντος; Σας απαντούμε με το στόμα του Τσέχοφ: Καμιά! Εκτός από τούτη δω, ότι από τις ψυχές αυτές τις σακατεμένες και πεθαμένες βγήκατε εσείς, ο νέος κόσμος... Πεινάσαμε, πονέσαμε, ματώσαμε, βασανιστήκαμε, όμως με όρθια την ψυχή και το νου καταφέραμε ν' ανεβούμε σκαλί - σκαλί τη δύσκολη κλίμακα της λευτεριάς και της αλήθειας. Τώρα θ' ανεβείτε σεις πιο ψηλά για να εξασφαλίσετε τη λευτεριά και την αλήθεια. Σας καλεί ολόκληρη η Ανθρωπότητα να εκπληρώσετε το ύψιστο χρέος σας, να σώσετε τον Κόσμο από τον αφανισμό, να εξασφαλίσετε την ΕΙΡΗΝΗ».
Επιμέλεια
Αλίκη ΞΕΝΟΥ-ΒΕΝΑΡΔΟΥ
Η «κόκκινη δασκάλα»
Για την «κόκκινη δασκάλα», την αγωνίστρια της Αντίστασης και μεγάλη παιδαγωγό, Ρόζα Ιμβριώτη, τη «Ρόζα της επανάστασης», η πρόσφατη εκδήλωση τιμής και μνήμης που οργάνωσε η ΠΕΑΦΕ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ). Γέμισε η αίθουσα της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών από συναγωνιστές της αλλά και νεότερους ανθρώπους, που γνωρίζουν πόσα χρωστάει η νεολαία και το γυναικείο κίνημα στην κορυφαία αυτή προσωπικότητα. Το θύμισε και ο δημοσιογράφος Νίκος Καραντηνός που μίλησε εκ μέρους της ΠΕΑΦΕ: «Χρωστάμε, είπε, αυτή την τιμή στη Ρόζα Ιμβριώτη, τη χρωστάμε όμως και στον ανώνυμο εκπαιδευτικό, τον δάσκαλό μου που κρέμασαν οι Γερμανοί, σ΄ όλους τους μάρτυρες της εκπαίδευσης, που έδωσαν τη ζωή τους για το μέλλον του τόπου. Μεγάλο είναι το χρέος της σημερινής γενιάς απέναντι σ' αυτούς τους ανθρώπους και τα μηνύματα που άφησαν δεν είναι «μηνύματα ναφθαλίνης». Αγώνες μεγάλοι και κρίσιμοι περιμένουν τους νέους, καινούριοι αγώνες στους οποίους πρωτοστατεί η ΚΝΕ και το ΚΚΕ!».
Ο ομιλητής είχε γνωρίσει τη Ρόζα Ιμβριώτη όταν έκανε ο ίδιος τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία και τον είχε εντυπωσιάσει: «Η παρουσία της, είπε, ήταν πολύτιμη στο ξεκίνημα της ΕΠΟΝ. Ηταν μια ευτυχία να την ακούς...».
Μια τέτοια Ρόζα θέλαμε...
Το 1945, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, σε μια κρίσιμη και επικίνδυνη εποχή, που γίνονταν δολοφονίες και έσπαγαν τις λέσχες της ΕΠΟΝ, μέσα στην τρομοκρατία, η Ρόζα Ιμβριώτη πήρε μέρος σε συνέδριο για το παιδί που έγινε στην Παλιά Βουλή. Η τότε υπουργός Λίνα Τσαλδάρη, υπεύθυνη για θέματα παιδικής προστασίας και κοινωνικής πρόνοιας, καθόταν στα πρώτα έδρανα και μετά την ομιλία της Ιμβριώτη, που ήταν συγκλονιστική, την άκουσα, καθώς καθόμουν να λέει σιγανά: «Μια τέτοια Ρόζα θέλαμε κι εμείς...». Ομως η Ρόζα είχε κάνει την επιλογή της, δίπλα στον ελληνικό λαό!
Για τη σημαντική προσφορά της Ιμβριώτη στη μόρφωση του ελληνικού λαού, μίλησε και ο γενικός γραμματέας της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, Φίλιππος Μαυρογιώργος, που αναφέρθηκε στην «ψυχική της λεβεντιά και την παλικαριά του μυαλού της, στο μεγάλο αναγεννητικό κίνημα του ΕΑΜ που έμελλε να χτυπηθεί και να ανακοπεί από την ξένη επέμβαση Αγγλων και Αμερικάνων και τις ξενόδουλες κυβερνήσεις. Ετσι και σήμερα με τη νέα τάξη και τον ραγιαδισμό που πάνε να μας επιβάλουν οι νέοι Γραικύλοι...».
Κύριος ομιλητής στη συγκέντρωση, ο εκπαιδευτικός Γιώργος Μωραΐτης, που τόνισε ότι η δασκάλα με τα κόκκινα πέδιλα, που συνεργάστηκε στενά με τον Δημήτρη Γληνό θα μπορούσε να απολαμβάνει κοινωνικές θέσεις και καταξίωση από το κατεστημένο αλλά προτίμησε να αγωνιστεί μαζί με το λαό και για το λαό, σαν «λαμπάδα, που κάηκε φωτίζοντας».
Γεννήθηκε το 1898. Από το 1920-30 εργάζεται σαν καθηγήτρια φιλόλογος σε γυμνάσια. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα γυμνασιάρχης και την ακολούθησε η Μαρία Πολυμενάκου. Η εγγραφή της στον Εκπαιδευτικό Ομιλο ήταν μια πολιτική επιλογή. Δραστηριοποιείται στο γυναικείο κίνημα, αρχικά σαν στέλεχος του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Το 1924 διδάσκει στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, Φιλοσοφία της Ιστορίας. Ακολουθούν τα «Μαρασλειακά», όπου γκρεμίζονται τα πάντα - ολόκληρο το οικοδόμημα για την αναγέννηση της Παιδείας, όπως την είχε συλλάβει ο «Εκπαιδευτικός Ομιλος» με επικεφαλής τους Γληνό, Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη. Η Ρόζα Ιμβριώτη απολύεται το 1924, επανέρχεται το 1926 στην υπηρεσία της και το 1927 βρίσκεται πάλι δίπλα στον Γληνό, με την προοδευτική μερίδα του «Ομίλου». Πηγαίνει στο Κιλκίς με δυσμενή μετάθεση. Από το 1930-33 μετεκπαιδεύεται μαζί με το σύντροφό της Γιάννη Ιμβριώτη στο Παρίσι και Βερολίνο. Το 1934 γίνεται γυμνασιάρχης. Το 1937 αναλαμβάνει να ιδρύσει το «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών» στην Καισαριανή (η δικτατορία πίστευε ότι με τα «τρελά» θα γινόταν ακίνδυνη)! Το 1943 συμμετέχει στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ και το 1944 πηγαίνει στην Ελεύθερη Ελλάδα. Συνεχίζει την εργασία που άρχισε με τον Γληνό. Σχεδιάζει το πρόγραμμα της ΠΕΕΑ για μια «Δημοκρατική Παιδεία» με τους συνεργάτες της, Κώστα Σωτηρίου και Μιχάλη Παπαμαύρο.
Της αναθέτουν να διευθύνει το παιδαγωγικό φροντιστήριο της Τύρνας. Γράφει το Αναγνωστικό «Αετόπουλα».
Το 1945 απολύεται. Το 1946 δραστηριοποιείται στην επανίδρυση του Νέου Εκπαιδευτικού Ομίλου, συμμετέχει στο φροντιστήριο της ΕΠΟΝ και στην εφημερίδα της, «Νέα Γενιά». Γίνεται Γενική Γραμματέας στην Πανελλήνια Οργάνωση Γυναικών (ΠΟΓ). Πρωτοστατεί στην οργάνωση του Α` Πανελλήνιου Συνεδρίου Γυναικών και εκλέγεται μέλος του Συμβουλίου της Διεθνούς Ενωσης Γυναικών.
Το 1948 είναι εξόριστη στο Τρίκκερι... Ακολουθούν περιπέτειες και βασανισμοί αλλά η Ρόζα κρατάει γερά - αν και καρδιοπαθής. Το 1950 απαλλάσσεται από το στρατοδικείο. Συμμετέχει στο Α` Παναθηναϊκό Συνέδριο για το Παιδί.
Γίνεται μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ από την οποία όμως θα αποχωρήσει, όταν διαπιστώνει ότι είχε στραφεί σε μια αντικομμουνιστική τακτική. Συνέταξε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κόμματος και σ' όλες τις φάσεις της ζωής της εργάστηκε αφάνταστα. Γνώριζε ότι το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι να ερμηνεύσεις τον κόσμο αλλά να προσπαθήσεις να τον αλλάξεις - και η γνώση είναι μια δύναμη αλλαγής! Γι' αυτό έδινε τόση έμφαση στην εκπαίδευση. Πίστευε ότι οι νέοι πρέπει να προσπαθούν για το καλύτερο και αυτό γίνεται μόνο μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες. Ηθελε δασκάλους με ανεξαρτησία και ανθρωπιά. Και πραγματικά, υπογράμμισε ο Γιώργος Μωραΐτης, στην Εθνική Αντίσταση πήρε μέρος το σύνολο σχεδόν των διδασκόντων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και η πλειοψηφία της δευτεροβάθμιας. Αλλά και στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ και σ' όλα τα κομματικά όργανα, μεγάλος ήταν στην Αντίσταση ο αριθμός των εκπαιδευτικών, που μαζί με τους σιδηροδρομικούς και τους δικαστικούς καταδιώχτηκαν σκληρά.
Η Βγένα Βαρθολομαίου διάβασε σε συνέχεια ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα της Ιμβριώτη για το σχολείο της Τύρνα το «κρυφό σχολειό της εποχής», που φωλιασμένο στον Κόζιακα, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων προετοίμαζε δασκάλους για την Ελεύθερη Ελλάδα. «Χρειάζεται να φτιάξουμε ανθρώπους, αλλά πρώτα πρέπει εμείς να γίνουμε άνθρωποι», πίστευε η μεγάλη παιδαγωγός...
Ο εκπρόσωπος της ΚΝΕ, Μάκης Πέτσας, μίλησε για την προσπάθεια του κατεστημένου να φτιάξει νέους μισομορφωμένους -μισοαμόρφωτους, να καλλιεργήσει την ηττοπάθεια, τον ατομισμό και την απομάκρυνση από τη συλλογικότητα. Ενώ η Μαρία Δαρζέντα διάβασε άρθρο της Ιμβριώτη που στηλιτεύει την παρότρυνση των αστικών κοντυλοφόρων να ανοίξουν τα καταγώγια με τα φλίπερς για να μην ασχολούνται οι νέοι με τα πολιτικά και το 114! Τότε, όπως και σήμερα με τα ναρκωτικά...
Για το μαρτύριο της Ρόζας Ιμβριώτη και των συναγωνιστριών της στο στρατηγείο Κεντρικής Ελλάδας, μίλησε η εκπαιδευτικός, λογοτέχνης και αγωνίστρια της Αντίστασης, Ναταλία Αποστολοπούλου. «Χάρη στην Ιμβριώτη, είχαμε, είπε, μια ζωή ποιότητας - με μάθηση, ψυχαγωγία και πολιτισμό: Με εισήγησή της αναδιοργανώσαμε τη ζωή μας. Βελτιώσαμε πρώτα το τρισάθλιο συσσίτιο καταθέτοντας το μισό από τις επιταγές και τα δέματά μας στο κοινό στρατοπεδικό ταμείο, δημιουργήσαμε μοδιστράδικο, τσαγκαράδικο, παπλωματάδικο. Επόμενο μέλημα, η κατάρτιση του «Μορφωτικού προγράμματος». Συνεργάτριες στην εκπαιδευτική ομάδα η, Λίζα Κόττου, η Ελένη Γαρίδη, η Ελένη Ιατροπούλου, η Αννα Νικολακοπούλου και η Κατίνα Μαμέλη. Αξέχαστα ανάμεσα σε άλλα, τα εκλαϊκευμένα μαθήματα γενικής ιστορίας και γεωγραφίας με μορφή διαλέξεων...».
Τη φρικτή εμπειρία της από την κόλαση του ΣΚΕ, η Ρόζα Ιμβριώτη καταθέτει με γραπτή μαρτυρία της στο βιβλίο «Στρατόπεδα Γυναικών» της Βικτωρίας Θοδώρου. Αλλά και στο βιβλίο του Ευάγγελου Μαχαίρα «Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα» (Εκδόσεις «Προσκήνιο») γίνεται μια ευρεία αναφορά. Ειδικά η Ιμβριώτη δέθηκε σ' ένα στύλο επί 12 ώρες κρεμασμένη, ακουμπώντας στο έδαφος μόνο με τις μύτες των ποδιών της και δάρθηκε ανελέητα με συρματόσχοινο και ξύλο... αν και καρδιοπαθής.
Στην ιδιαίτερα λυρική ομιλία της, η συγγραφέας Πέπη Δαράκη αναφέρθηκε στην πρώτη ανάμνηση που είχε από την Ιμβριώτη: Αρσακειάς προπολεμικά η μικρή Πέπη, θα δει τη Ρόζα μαζί με την Αύρα Θεοδωροπούλου και τη Μαρία Νεγρεπόντη επικεφαλής διαδήλωσης στην οδό Σταδίου, να διεκδικούν «ψήφο στις γυναίκες». Αργότερα, το 1954 όταν θα εκλεγεί η ίδια δημοτική σύμβουλος στο Δήμο Αθηναίων, θα έχει την ολόπλευρη υποστήριξη της Ιμβριώτη που την επισκέφθηκε στο σπίτι της με δική της πρωτοβουλία μαζί με τον παιδαγωγό Κώστα Σωτηρίου και την προέτρεψε να ασχοληθεί με τα παιδικά και νεανικά ιδρύματα του δήμου. Η Ρόζα θα την παρακινήσει να οργανώσει πανελλήνιο συνέδριο για το παιδί. «Οταν άρχισε το συνέδριο, διηγήθηκε η Πέπη Δαράκη, ξαφνικά τα φώτα σβήσανε! Τα αυτοκίνητα της Γενικής Ασφάλειας κυκλώσανε το δημαρχείο. Αλλά το συνέδριο έγινε και με μεγάλη επιτυχία»!
Δεν έχουμε περιθώρια για αποστράτευση!
Χαιρετισμό από μέρους της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας απηύθυνε η αντιπρόεδρός της, Ασπα Μανδηλαρά: «Εμείς στην ΟΓΕ, είπε, τη νιώθουμε σαν ένα αγκωνάρι στα θεμέλια της Ομοσπονδίας και έχουμε πάντα ένα μεγάλο πορτρέτο της κοντά μας. Γιατί η πρωτοπόρα Ρόζα μαζί με άλλες φωτισμένες γυναίκες (Αύρα Θεοδωροπούλου, Ελλη Αλεξίου, Λίζα Κόττου κ.ά.) ίδρυσαν την Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών το Μάη του 1946. Αυτές διαπίστωσαν την αναγκαιότητα ύπαρξης του γυναικείου κινήματος, αφού τα προβλήματά μας ήταν και είναι και σήμερα μεγάλα - γιατί και τότε και σήμερα δίνουμε αγώνες για την ισοτιμία που στα χαρτιά έχει κατοχυρωθεί, στην ουσία όμως είναι ανεκπλήρωτο όνειρο ακόμα. Σήμερα ιδιαίτερα, που όλα όσα κατέκτησαν οι γυναίκες με τους αγώνες τους σ' αυτό τον αιώνα, είναι στο στόχαστρο της νέας τάξης πραγμάτων, της παγκοσμιοποίησης, της ΟΝΕ. Σήμερα, υπογράμμισε, στο κατώφλι του 2000, εμείς πισωγυρίζουμε σε εποχές τραγικές για τις γυναίκες. Ομως δεν έχουμε περιθώρια για αποστράτευση και πάλι θα πολεμήσουμε τον καινούριο, ιδιότυπο φασισμό με όλες μας τις δυνάμεις, όπως εκείνες τότε, όπως οι νέες αύριο...».
Πεινάσαμε, ματώσαμε...
Και κάποια λόγια της Ρόζας Ιμβριώτη, επίκαιρα ακόμα και σήμερα, που ακούστηκαν από την Ασπα Μανδηλαρά:
«Για μας να είσαι φεμινιστής θα πει «ισότητα», ότι είσαι οπαδός κάθε ισότητας κι επόμενα της ισότητας μεταξύ άντρα και γυναίκας σε όλα τα πεδία, ότι αγωνίζεσαι για την προαγωγή της γυναίκας μέσα σε μια κοινωνία που οι προλήψεις και οι παραδόσεις, ακόμα και ο νόμος την έβαλαν χαμηλότερα. Να έχεις τέτοιαν αντίληψη που έχουν οι προοδευτικές δυνάμεις και κύρια οι κομμουνιστές που γι' αυτούς η «Ο Ερμής Μουρατίδης είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας της εξαιρετικά σημαντικής δίτομης μελέτης «Το Ποντιακό Θέατρο»
ισότητα» είναι η βασική αρχή της ιδεολογίας τους και της πολιτικής τους...».
Και σ' ένα άρθρο με τίτλο «Τα σημερινά κορίτσια, οι αυριανές γυναίκες»: «Νέες της Ελλάδας, ακούτε τη φωνή από τις παλιές γενιές. Θ' αναρωτιέστε: Τι σχέση μπορούμε να έχουμε εμείς οι άνθρωποι του παρόντος και του μέλλοντος με σας τους ανθρώπους του παρελθόντος; Σας απαντούμε με το στόμα του Τσέχοφ: Καμιά! Εκτός από τούτη δω, ότι από τις ψυχές αυτές τις σακατεμένες και πεθαμένες βγήκατε εσείς, ο νέος κόσμος... Πεινάσαμε, πονέσαμε, ματώσαμε, βασανιστήκαμε, όμως με όρθια την ψυχή και το νου καταφέραμε ν' ανεβούμε σκαλί - σκαλί τη δύσκολη κλίμακα της λευτεριάς και της αλήθειας. Τώρα θ' ανεβείτε σεις πιο ψηλά για να εξασφαλίσετε τη λευτεριά και την αλήθεια. Σας καλεί ολόκληρη η Ανθρωπότητα να εκπληρώσετε το ύψιστο χρέος σας, να σώσετε τον Κόσμο από τον αφανισμό, να εξασφαλίσετε την ΕΙΡΗΝΗ».
Επιμέλεια
Αλίκη ΞΕΝΟΥ-ΒΕΝΑΡΔΟΥ
